جرم شناسی در حوزه سایبر – آشنایی

جرم به معنای عمل یا خودداری از عملی است که مخالف نظم و صلح و آرامش اجتماع بوده و از همین حیث مجازاتی برای آن تعیین شده است. فناوری‌های نوین، فرصت‌های جدید و زمینه‌های تازه‌ای را برای بروز انواع جرم‌های جدید فراهم می‌آورند. از جمله فناوری‌های جدید می‌توان به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی اشاره کرد که منجر به جرائم اطلاعاتی و ارتباطاتی می‌شوند.جرایم جدید هم می‌توانند اشکال جدیدی از جرایم قدیمی باشند و هم می‌توانند جرایمی بی‌سابقه باشند که فقط در محیط سایبر امکان بروز دارند.

تعریف جرائم سایبری

جرم سایبری نوعی از جرم است که با استفاده از رایانه، یا درون فضای سایبر و یا علیه رایانه دیگری واقع می‌شود. هرچه وابستگی انسان به رایانه، شبکه و اینترنت بیشتر شود، زمینه توسعه جرائم سایبری نیز آماده‌تر می‌گردد. جرائم سایبری حوزه بسیار گسترده‌ای دارند و شامل انواع سرقت، تقلب، فریب، مزاحمت، ویروس‌ها و تروریسم سایبر می گردند.

عناوین جرایم سایبری بر اساس قانون جرایم رایانه ای جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1388 به شرح زیر است:

1- ‎‎‎دسترسی غیرمجاز به داده های رایانه ای یا مخابراتی

2- شنود غیرمجاز محتوای در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی

3- دسترسی غیرمجازبه داده های سری در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده یا تحصیل و شنود آن

4- در دسترس قرار دادن داده‎های سری در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده برای اشخاص فاقد صلاحیت

5- افشا یا در دسترس قرار دادن داده های سری در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه

6- نقض تدابیر امنیتی سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی به قصد دسترسی به داده های سری در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده

7- تغییر غیرمجاز داده‎های قابل استناد یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه آنها

8- تغییر داده‎ها یا علایم موجود در کارت‎های حافظه یا قابل پردازش در سیستم‌های رایانه‎ای یا مخابراتی یا تراشه‎ها یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده‎ها یا علایم به آنها

9- حذف یا تخریب یا مختل یا غیرقابل پردازش نمودن داده های دیگری از سیستم های رایانه ای یا مخابراتی یا حاملهای داده بطور غیرمجاز

10- از کار انداختن یا مختل نمودن سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی بطور غیرمجاز

11- ممانعت از دسترسی اشخاص مجاز به داده های یا سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی بطور غیرمجاز

12- ربودن داده های متعلق به دیگری بطور غیرمجاز

13- تحصیل مال از طریق سامانه رایانه ای یا مخابراتی بطور غیرمجاز

14- انتشار آثار مبتذل و مستهجن از طریق سامانه رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده

15- تسهیل دسترسی افراد به محتوای مبتذل و مستهجن از طریق سامانه رایانه ای یا مخابراتی یا حاملهای داده

16- هتک حیثیت از طریق انتشار صوت و فیلم تحریف شده دیگری بوسیله سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی

17- نشر اکاذیب از طریق سیستم های رایانه ای یا مخابراتی به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی

18- ممانعت از پالایش محتوای مجرمانه از سوی ارائه دهندگان خدمات دسترسی

19- استفاده غیرمجاز از پهنای باند بین الملل مبتنی بر پروتکل اینترنتی به منظور برقراری ارتباطات مخابراتی

20- تولید یا انتشار یا توزیع یا معامله داده‎ها یا نرم‎افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به منظور ارتکاب جرائم رایانه‎ای به کار می‎روند.

21- فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه یا هر داده‎ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده‎ها یا سیستم‎های رایانه‎ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را فراهم می‎کند.

22- آموزش نحوه ارتکاب جرایم دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه‌ای و تخریب و اخلال در داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد جرائم رایانه ای توصیه می کنیم متن کامل قانون جرائم رایانه ای را مطالعه فرمایید.

حال که با مفهوم جرائم سایبری و مصادیق آن آشنا شدیم، می توانیم در مورد جرم‌شناسی در حوزه سایبر نیز توضیحات دقیق تری را ارائه دهیم.

جرم شناسی سایبر

علم جرم‌شناسی دارای یک پیشینه‌ی صد ساله است و در حقیقت در پی کشف عوامل جرم‌زا و شرایط موثر در بروز رفتار جنائی بوده تا به مدد آن و البته بهره‌گیری از تمامی تخصص‌های علمی به روش‌های پیشگیری از حدوث جرائم و روش‌های درمان و اصلاح و تربیت بزهکاران دست یابد.

اما نکته قابل توجه در این میان آن است که چنین تکاپویی تا اوایل دهه شصت و همزمان با پیدایش جرایم سایبری (cyber crime) صرفاً در بستر دنیای حقیقی بوده است هرچند که نقاط مشترکی در مطالعات تطبیقی جرایم فضای حقیقی و مجازی وجود دارد لکن باید گفت جرایم سایبری مرزهای مطالعاتی جدیدی برای جرم‌شناسان ایجاد کرده است زیرا این جرایم در سیر تحول خود، نه تنها چالش مفهومی و مصداقی برای حقوق جزای سنتی ایجاد کرده بلکه ادبیات تخصصی خاص خود را نیز دارا هستند. هر چند برخی بر این باورند که اصلاح قوانین سنتی جزایی پاسخگوی نیازها در برابر  جرایم سایبری است در مقابل عده‌ایمعتقدند دنیای مجازی دنیایی جدید است و مجرمان سایبر از لحاظ جرم‌شناسی از مجرمان عادی متفاوتند و مجازات‌ها و درمان‌های متفاوتی را نیاز دارا هستند.(1)

تعریف جرم شناسی سایبر (cyber criminology)

با الهام از تعاریف ارائه شده از جرم‌شناسی سایبری و تطبیق آن با تعاریفی که تاکنون از جرم‌شناسی ارائه شده است می توان گفت: (جرم شناسی سایبری مطالعه عوامل ایجاد جرم در فضای مجازی و تأثیرات آن بر دنیای حقیقی و راهکارهای پیشگیری از حدوث اینگونه جرایم می باشد.) مطالعات عینی پرونده‌های جرایم سایبری نشان می دهد ایجاد شخصیت مجازی با ذهنیت عدم شناسائی و البته سهولت و گستردگی ارتکاب برخی بزه‌ها در فضای مجازی بستر مناسبی را برای بروز خلأهای شخصیتی و روانی فراهم می‌سازد لذا ما بر این باور هستیم که شخصیت واقعی یک بزهکار سایبری را باید در همان شخصیت مجازی وی جستجو کرد به دیگر سخن شخصیت مجازی که بزهکار سایبری از خود ساخته است در واقع همان (خود واقعی) اوست که به دلایل مختلف امکان بروز آن در دنیای حقیقی را نداشته است پس بنا به قول پروفسور گاستون استفانی فرانسوی (شناخت شخصیت بزهکار) امر مهمی در مطالعات جرم‌شناسی سایبری است.

خسارات وارده در اثر جرایم سایبری به مراتب گسترده تر و جبران ناپذیرتر در مقایسه با جرایم سنتی میباشد مطالعه عینی جرایم سایبری گواه این واقعیت است که در بسیاری موارد انواع خسارات مادی و معنوی و روانی (material – moral - psychological) برای قربانی به ارمغان آورده می شود از سوی دیگر ماهیت خاص فضای مجازی این اقتضاء را دارد که به طور جدی به دنبال پیشگیری قبل از ارتکاب بزه (cyber preventiol) در فضای مجازی باشیم. ارتقاء سطح اطلاعات جامعه نسبت به فضای مجازی و اطلاع رسانی در زمینه جرایم سایبری و راههای مقابله با آن.ارتقاء سطح باورهای دینی و اخلاقی خصوصا در بین نوجوانان و جوانان نمونه هایی از پیشگیری از شکل گیری جرایم در فضای مجازی است.(1)

جرم شناسی در حوزه سایبر دارای گستره‌ی وسیعی از شخصیت‌شناسی بزهکاران سایبر و ریشه‌یابی بزهکاری سایبر تا روشهای پیشگیری از اینگونه جرائم است، اما قسمتی از این شاخه مد نظر ما در سری مقالات جرم شناسی سایبر است که مربوط به جمع آوری اطلاعات و ادله الکترونیک از رایانه ها و شبکه هایی است که یا در ارتکاب جرم مورد سوءاستفاده قرار گرفته اند و یا قربانی جرائم رایانه ای بوده اند. در مقالات بعدی توضیحات بیشتری را در این خصوص ارائه خواهیم داد.